Stytting vinnuvikunnar

Í kjarasamningum var samið um styttingu á vinnutíma dagvinnufólks. Stytting vinnuvikunnar hefur verið helsta baráttumál BSRB síðustu ár og er því afar ánægjulegt að þessi árangur hafi náðst.

Markmið breytinganna er að bæta vinnustaðamenningu og nýtingu vinnutíma, tryggja gagnkvæman sveigjanleika og stuðla að bættum lífskjörum og samræmingu fjölskyldu- og atvinnulífs.

Hér að neðan má sjá kynningarmyndband þar sem farið er yfir helstu atriðin um þennan efnisþátt ásamt hlekk til að hlaða niður glærum sem farið er yfir í myndbandinu. Því er svo fylgt eftir með ítarlegri upplýsingum í textanum þar fyrir neðan.

• Kynningarglærur sem notaðar voru í myndbandinu má finna hér.

Helstu þættir breytinganna

Vinnuvika dagvinnufólks í dag er 40 stundir. Stytting vinnuvikunnar hjá dagvinnufólk verður útfærð á hverri stofnun eða vinnustað fyrir sig. Meirihluti starfsfólks á hverjum stað getur komið sér saman um breytt fyrirkomulag vinnutíma og með hvaða hætti hann styttist. Vinnuvikan getur verið stytt allt niður í 36 stundir á viku, eða um 4 tíma án launaskerðingar.

Ákvörðun um styttingu vinnuvikunnar
Ákvörðun um hversu mikið eigi að stytta verður tekin með atkvæðagreiðslu á hverjum vinnustað. Áður en atkvæðagreiðslan fer fram mun starfsfólk og stjórnendur fá fræðslu um hvernig megi skipuleggja vinnuna betur og stytta vinnuvikuna.

Forstöðumaður stofnunar eða vinnustaðar skipar sérstakan vinnutímahóp sem leiðir umræðuna um styttingu vinnuvikunnar á vinnustaðnum og annast atkvæðagreiðslu. Í vinnuhópnum eiga sæti fulltrúar starfsmanna sem þeir tilnefna sjálfir og stjórnendur. Nefndin fær fræðslu og leiðbeiningar um hvað þurfi að ræða, skoða og hvernig megi auka skilvirkni og vinna betur á styttri tíma áður en hún hefst handa. Þá boðar nefndin til samtals allra starfsmanna og stjórnenda þar sem ræddir eru möguleikar á styttingu og óskir starfsmanna um hvernig sé best að stytta vinnuvikuna með hliðsjón af þeirri þjónustu sem er veitt hjá vinnustaðnum eða starfseminni. Til dæmis hvort stytt sé daglega, vikulega eða með blönduðum hætti. Einnig hvort hver og einn starfsmaður geti valið fyrir sig eða hvort það þurfi að vera sami vinnutími fyrir alla vegna starfsemi stofnunar.

Eftir þessi samtöl leggur vinnutímanefndin tillögu fyrir starfsfólk og stjórnendur sem greidd verða atkvæði um. Tillögurnar geta verið mismunandi eftir hópum, t.d. ef mikil fjölbreytni er í störfum, mismunandi sveigjanleiki og krafa um viðveru.

Nánari upplýsingar um innleiðingarferlið á dagvinnustöðum má finna í meðfylgjandi bæklingi: Betri vinnutími í dagvinnu - leiðbeiningar til aðildarfélaga

Matar- og kaffitímar

Hluti af því að innleiða breytingarnar er að ákveða hvernig fyrirkomulag matar- og kaffitíma verður hjá einstökum vinnustöðum. Kjarasamningar gerðu áður ráð fyrir að matartími væri ekki hluti vinnutímans og að kaffitímar væru tveir, samtals 35 mínútur. Kaffitímar hafa verið hluti vinnutímans. Á flestum vinnustöðum hafa kaffitímarnir verið nýttir í hádegismatinn, þannig að vinnudagurinn hefur verið samtals 8 tímar, með 35 mínútna matarhléi. Starfsfólk hefur þó einnig fengið morgunkaffi og síðdegiskaffi, en þeir kaffitímar hafa verið sveigjanlegir og ekki alltaf tímasettir.

Þetta fyrirkomulag getur breyst við styttingu vinnutímans. Ef starfsfólk kýs að fara í ítrustu styttingu, þannig að vinnuvikan verði 36 tímar, gefur starfsfólk eftir forræði á kaffi- og matartímum og þeir verða sveigjanlegir. Það þýðir ekki að matar- og kaffitímar verði ekki til staðar. Á vinnustöðum þar sem eru mötuneyti og kaffistofur mun starfsfólk áfram hafa rétt til þess að fara í hádegismat og standa upp frá vinnunni sinni. Í þeim tilvikum sem starfsfólk hefur bundna viðveru og kemst ekki frá nema að vera leyst af verður innleitt fyrirkomulag sem gerir ráð fyrir afleysingu á meðan matast er og til að fólk geti fengið sér kaffi eða staðið upp fyrir og eftir hádegi. Kaffitímar á morgnana og síðdegis verða áfram með sama hætti, þ.e. sveigjanlegir og ekki alltaf tímasettir. Hádegismatur og kaffitímar verða þá hluti af vinnutímanum.

Ef starfsfólk vill halda óbreyttu fyrirkomulagi og fá sitt matarhlé í 35 mínútur sem það getur ráðstafað að vild, t.d. með því að fara út úr húsi, styttist vinnuvikan um 65 mínútur, eða 13 mínútur á dag.

Útfærsla styttingarinnar

Starfsfólk og stjórnendur gera með sér samkomulag um skipulag vinnutíma. Stytting vinnuvikunnar getur ýmist verið tekin út á hverjum degi, vikulega eða hálfs mánaðarlega.

Nánari leiðbeiningar um skipan vinnutímahópsins og vinnulag verða sendar til vinnustaða fljótlega eftir að kjarasamningar hafa verið samþykktir og þá hefst samtalið innan vinnustaðanna. Gert er ráð fyrir að niðurstaða samtalsins liggi fyrir eigi síðar en 1. október og vinnuvikan verði stytt eigi síðar en 1. janúar 2021. Það má hefjast handa fyrr ef samkomulag er um það á vinnustaðnum. Ef starfsfólk nær ekki samkomulagi styttist vinnutími sem nemur 13 mínútum á dag eða 65 mínútur á viku 1. janúar 2021.

Dæmi um útfærslu styttingar vinnutíma
Dæmi 1: Hefðbundin neysluhlé eru hluti af vinnutímanum og eru því ekki á forræði starfsmannsins. Skipulagið gerir ráð fyrir að samfella sé í vinnudeginum.
Dagleg stytting: Hver vinnudagur styttur í upphafi eða lok dags og hefðbundin neysluhlé eru hluti af vinnutímanum. Vinnutími gæti þá til dæmis verið frá kl. 8 -15:12.

Vikuleg stytting: Samfelld stytting tekin út á einum vinnudegi í viku og hefðbundin neysluhlé eru hluti af vinnutímanum. Vinnutími gæti þá til dæmis verið frá kl. 8-16 fjóra daga vikunnar en frá kl. 8-12 einn dag í vikunnar.
Hálfs mánaðarleg stytting: Samfelld stytting tekin út sem frídagur hálfsmánaðarlega og hefðbundin neysluhlé eru hluti af vinnudeginum. Vinnutími gæti þá til dæmis verið frá kl 8-16 en frí tíunda hvern vinnudag.

Dæmi 2: Stytting vinnutíma um 13 mínútur á dag eða 65 mínútur á viku. Neysluhlé teljast ekki til vinnutíma þar sem þau eru á forræði starfsmanns til ráðstöfunar að vild.
Dagleg stytting: Hver vinnudagur styttur í upphafi eða lok dags og hefðbundin neysluhlé svo sem 35 mín i matartími er ekki hluti af vinnudeginum. Vinnutími gæti þá til dæmis verið frá kl. 8:00-15:47.
Vikuleg stytting: Samfelld stytting tekin út á einum vinnudegi í viku og hefðbundin neysluhlé svo sem 35 mín í matartími er ekki hluti af vinnudeginum. Vinnutími gæti þá verið frá kl. 8-16 fjóra daga vikunnar en frá 8-14:55 einn dag í viku.
Hálfs mánaðarleg stytting: Samfelld stytting tekin út sem frídagur hálfsmánaðarlega og hefðbundin neysluhlé svo sem 35 mín í matartími er ekki hluti af vinnudeginum. Vinnutími gæti þá verið frá kl. 8-16 níu daga en tíunda daginn frá kl. 8-13:50.

Það eru fjölmargir valmöguleikar fyrir hendi og því hægt að skipuleggja styttingu vinnuviku með öðrum hætti en þessi dæmi sýna. Þannig er hægt að fara blandaða leið með mismikilli styttingu eftur dögum, taka styttingu út í upphafi dags.

Svo er hægt að velja á milli annarra aðferða, t.d. getur starfsfólk ákveðið að stytta matartímann í 20 mínútur, og stytta vinnutímann þá um 15 mínútur á dag. Við það bætist einnig stytting upp á 13 mínútur sem er hluti af styttingu samkvæmt kjarasamningi. Þá er dagleg stytting samtals 28 mínútur en með þessum hætti hefur starfsfólk áfram forræði á matartímanum og hann verður ekki hluti vinnutímans.

Gagnlegar upplýsingar er að finna á eftirfarandi vefsíðum:

• Fyrir starfsfólk ríkisins - (undir flipunum dagvinna og umbótasamtal)
• Fyrir starfsfólk sveitarfélaga 
• Fyrir starfsfólk Reykjavíkurborgar

Í kjarasamningum var samið um miklar breytingar á vinnutíma vaktavinnufólks. BSRB og aðildarfélög þess hafa í fjölda ára verið með kröfu um að 80% vaktavinna sé 100% vinna og má segja að gengið hafi verið að þeim kröfum við samningaborðið nú, að minnsta kosti fyrir hluta vaktavinnufólks.

Breytingarnar eru umfangsmiklar og eru gerðar með heilsu, öryggi, jafnvægi vinnu og einkalífs starfsfólks og öryggi skjólstæðinga að leiðarljósi. Þá er breytingunum einnig ætlað að stuðla að því að meiri festa verði í starfsemi vaktavinnustaða í opinberri þjónustu og dregið verði úr þörf fyrir yfirvinnu.

Hér að neðan má sjá kynningarmyndband þar sem farið er yfir helstu atriðin um þennan efnisþátt ásamt hlekk til að hlaða niður glærum sem farið er yfir í myndbandinu. Því er svo fylgt eftir með ítarlegri upplýsingum í textanum þar fyrir neðan.

• Kynningarglærur sem notaðar voru í myndbandinu má finna hér.

Helstu þættir breytinganna
Vinnuvika vaktavinnufólks fer úr 40 tímum í 36. Þessi breyting gildir fyrir allt vaktavinnufólk. Fyrir vaktavinnufólk sem vinnur utan dagvinnutíma, um helgar og á nóttunni, er möguleiki á að stytta vinnuvikuna enn frekar, eða allt niður í 32 stundir. Breytingarnar verða gerðar án launaskerðingar.

Vaktaálag
Vaktaálag er greitt fyrir vinnu utan dagvinnutíma. Vaktaálag á næturvöktum, á tímabilinu 00:00 til 08:00 er hækkað, þannig það verður 65% á virkum dögum og 75% um helgar. Vaktaálag á öðrum tímum verður óbreytt, þannig að fyrir kvöldvaktir greiðist 33% vaktaálag og fyrir helgarvaktir að degi og kvöldi til greiðist 55% álag.

Vægi vinnustunda
Nýr þáttur í vaktavinnu er að vægi vinnustunda verður ólíkt. Þannig telja stundir utan dagvinnutíma meira en stundir á dagvinnutíma. Fyrir klukkustund á helgar- eða kvöldvakt reiknast þannig 63 mínútur og fyrir klukkustund á næturvakt alla daga vikunnar reiknast 72 mínútur. Þetta má einnig útskýra með því að fyrir hverja klukkustund á vakt fáist annað hvort 3 mínútur eða 12 mínútur í afslátt af vinnuskyldu. Með þessu er vinnutími vaktavinnufólks sem vinnur utan dagvinnumarka styttur enn meira, niður fyrir 36 tíma og allt niður að 32 tímum. Miðað við 40 stunda vinnuviku, sem hefur verið í gildi í nærri hálfa öld, er 32 tíma vinnuvika 80% starf.

Vaktahvati
Önnur nýjung í launamyndun vaktavinnufólks er vaktahvati. Við útreikning vaktahvata er horft á fjölda vakta á launatímabili og fjölbreytileika vakta. Vaktir eru flokkaðar í fjóra flokka; dagvakt, kvöldvakt, helgarvakt (allur sólarhringurinn) og næturvakt (virka daga). Til þess að eiga rétt á vaktahvata þarf viðkomandi starfsmaður að mæta minnst 14 sinnum til vinnu í minnst tvo flokka vakta. Til þess að vaktir telji inn í flokk þurfa minnst 15 tímar að vera í hverjum flokki og starfsmaður þarf að auki að vinna minnst 42 tíma utan dagvinnumarka til að eiga rétt á vaktahvata.
Vaktahvatinn á að tryggja að vaktavinnufólk í fullu starfi lækki ekki í launum við breytinguna. Þá á hann einnig að hvetja til þess að vaktabyrði sé deilt á milli starfsmanna. Vaktahvatinn hvetur einnig til þess að vaktir séu skipulagðar með heilsu og öryggi starfsfólks að leiðarljósi, þ.e. dregið er úr hvata fyrir langar vaktir og stubbavaktir.

Vaktahvatinn er greiddur sem hlutfall af mánaðarlaunum samkvæmt eftirfarandi töflu.

(Prósent á dagvinnulaun ræðst af vaktabyrði)

Yfirvinna
Breytingar eru gerðar á yfirvinnu og eftir gildistöku breytinganna verður til yfirvinna 1 og yfirvinna 2. Yfirvinna 1, 0,9385% af mánaðarlaunum, er greidd milli kl. 8 og 17 á virkum dögum þar til starfsmaður hefur skilað 38:55 tímum í vinnu. Eftir það og á öðrum tímum sólarhringsins er greidd yfirvinna 2, sem er greidd sem 1,0385% af mánaðarlaunum.

Vonast er til þess að vinnutímabreytingar vaktavinnufólks hafi þau áhrif að dregið sé úr yfirvinnumenningu. Þau gæði sem vaktavinnufólk fær með breytingunni, t.d. vaktahvati og vægi vinnustunda, fylgja vinnuskyldu starfsfólks, en ekki aukavöktum.

Aðrar breytingar
Helgidagafrí
Flest vaktavinnufólk getur þurft að vinna alla daga ársins, þar með talið á stórhátíðum og rauðum dögum. Vegna þessa hefur vaktavinnufólk annað hvort getað fengið greidda bætingu eða fengið 11 daga vetrarfrí. Þessu verður breytt við gildistöku breytinganna. Bætingin verður felld niður og í stað 11 daga vetrarfrís sem ávinnst á ársgrundvelli og er tekið út á næsta almanaksári mun vaktavinnufólk fá jafn marga frídaga og dagvinnufólk. Þeir frídagar sem falla á virka daga skapa þannig frídaga fyrir vaktavinnufólk með sama hætti og dagvinnufólk, þó vaktavinnufólk geti e.t.v. ekki tekið frí á umræddum dögum. Úttekt frídaga sem skapast með þessum hætti verður einnig gerð sveigjanlegri. Fólk getur þannig tekið þá jafnóðum, eða óskað eftir því að safna þeim upp og taka marga í einu. Þetta gæti t.d. nýst vaktavinnufólki til þess að dekka vetrarfrí í skólum.

Rauðir dagar
Álag fyrir vinnu milli 16 á aðfangadagskvöld og gamlárskvöld og fram til 8 að morgni jóladags og nýársdags verður hækkað í 120%. Aðrir rauðir dagar verða áfram greiddir á 90% álagi.

Markmið breytinganna
Heilsa, öryggi, jafnvægi vinnu og einkalífs
Markmið breytinganna eru fyrst og fremst að draga úr hættu á heilsutjóni vaktavinnufólks, auka öryggi starfsmanna og þjónustuþega og auka möguleika vaktavinnufólks að samþætta vinnu og einkalíf. Rannsóknir hafa sýnt að vaktavinnufólk er í aukinni áhættu á að fá ýmsa sjúkdóma. Þá hefur vinna á mismunandi tímum sólarhringsins slæm áhrif á svefn fólks og það getur haft í för með sér verri heilsu. Vinna á óreglulegum tímum gerir einnig fólki erfiðara fyrir að eiga félagslíf og fjölskyldulíf.

Hækkað starfshlutfall
Margar vaktavinnustéttir vinna þar að auki erfið störf, ekki síst í almannaþjónustunni. Stór hluti vaktavinnufólks vinnur hlutastörf. Breytingarnar eiga að hafa það í för með sér að auðveldara verður fyrir fólk að vinna í hærra starfshlutfalli en áður Þegar vinnutímastyttingin tekur gildi verður öllum starfsmönnum í hlutastarfi boðið að hækka starfshlutfall sitt sem nemur vinnutímastyttingunni. Þetta hefur í för með sér launahækkun, í einhverjum tilvikum umtalsverða, og ævitekjur og á endanum lífeyrisgreiðslur vaktavinnustétta, ekki síst kvennastétta, hækka.

Kostnaður breytinganna
Stytting vinnutíma vaktavinnufólks er ólík styttingu vinnutíma dagvinnufólks. Hjá dagvinnuhópum er gert ráð fyrir því að starfsfólk og stofnanir geti yfirfarið verklag og endurskipulagt starfsemi með þeim hætti að ekki verði skerðing á þjónustu eða afköstum. Hjá vaktavinnustofnunum er augljóst að áfram verður að manna allar vaktir. Því myndast svokallað mönnunargat þegar stytting vinnutíma vaktavinnufólks tekur gildi. Launagreiðendur á opinberum markaði ætla að standa straum af þeim kostnaði sem af þessu hlýst, en hann getur verið töluverður. Með því að bjóða hlutastarfsfólki hækkað starfshlufall verður vonandi hægt að manna hluta þeirra stöðugilda sem losna.

Breytingarnar eru einnig fjármagnaðar með því að stokka upp þær greiðslur sem vaktavinnufólk hefur fengið hingað til og breyta þeim. Það má segja að þannig sé peningur tekinn úr hægri vasa vaktavinnustarfsmanns og settur í þann vinstri. Greiðslur fyrir kaffitíma (25 mínútur og 12 mínútur) falla niður. Starfsmönnum verður þó áfram gert kleift að neyta matar og taka hlé á vaktinni eftir sem áður. Greiðsla fyrir breytingar á vaktskrá og aukavakt með stuttum fyrirvara breytist einnig og til verður nýr launaliður sem heitir breytingagjald. Áður var þetta greitt með yfirvinnu. Þessar greiðslur lækka örlítið, en launagreiðendur hafa einnig heitið því að nýta þessi úrræði minna. Þannig var samið um að drög að vaktskrá liggi fyrir sex vikum fyrir fyrstu vakt og að endanleg vaktskrá liggi fyrir fjórum vikum fyrir fyrstu vakt.

Þessir fjármunir eru settir í greiðslu hærra vaktaálags, vaktahvata og vægi vinnustunda.

Gildistaka breytinga og eftirfylgni
Breytingar á vinnutíma vaktavinnufólks taka gildi 1. maí 2021. Breytingar eru umfangsmiklar og krefjast mikils undirbúnings. Í einhverjum tilvikum getur þurft að breyta vaktafyrirkomulagi og vaktskrám. Þá verður starfsfólki boðið aukið starfshlutfall með góðum fyrirvara.

Ef í ljós kemur að heilir hópar starfsmanna koma illa út úr breytingunum, þannig að þeir hvatar sem kerfið skapar ná ekki til þeirra, verður tekið sérstaklega á þeim málum, með það að markmiði að starfsmenn lækki ekki í launum.

Samningsaðilar munu fylgja breytingunum vel eftir og verða reglulegar mælingar gerðar yfir samningstímabilið. Þannig á meðal annars að fylgjast með veikindafjarveru, launum, starfshlutföllum og starfsánægju starfsfólks.

Dæmi
Dæmi um styttingu vinnuvikunnar í vaktavinnu má finna í glærupakkanum hér að ofan og eru þau útskýrð í kynningarmyndbandinu.